W roku 2015 znaleziono w katedrze gnieźnieńskiej dokumenty sądu kościelnego, datowane na okres od końca wieku XIV do lat trzydziestych wieku XVI. Podarte i pomięte, obiegowe dokumenty sądowe, przetrwały jako element budulca w sklepieniach naw bocznych katedry do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. W trakcie trwających wówczas remontów i prac budowlanych zostały wydobyte i odłożone na bok. Jest to około dwa tysiące jednostek, zachowanych w całości lub w większych fragmentach, do tego dochodzi bardzo dużo fragmentów o niewielkich rozmiarach.
Dokumenty "ponownie odkryte" pięć lat temu są systematycznie opisywane i poddawane konserwacji. Tegoroczny projekt pod nazwą „Trzeci etap konserwacji archiwaliów sądowych z Gniezna z okresu od XV do XVI wieku” został zrealizowany w ramach programu „Wspieranie działań archiwalnych 2020”, prowadzonego i finansowanego przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Opiewa on na kwotę 39 360 zł, przy czym wkład własny, o który postarało się Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, wynosi 4 000 zł. Warto dodać, że Archiwum Archidiecezjalne postarało się już w ubiegłych latach o konserwację pięciuset jeden jednostek z tego zbioru, pozyskując dotacje z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2017) i Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (2018). Całość prac konserwatorskich przeprowadziła gnieźnianka Marzena Szczerkowska, dyplomowany konserwator zabytków z papieru i skóry.
Dokumenty zostały umieszczone w opakowaniach ochronnych i przeniesione do magazynu, zaś ich kopie cyfrowe trafiły do wewnętrznej bazy danych archiwum. Kiedy archiwum zostanie ponownie otwarte, badacze będą mogli przeglądać w wersji cyfrowej, w czytelni, już pięćset pięćdziesiąt jeden dokumentów z tego zbioru.
Dla zobrazowania tematyki, poruszanej w dokumentach, podajemy poniżej przykładowe opisy wraz z sygnaturami i datacją (w nawiasie):
- A Cons H 508: Pismo procesowe Jana Naropińskiego, kanonika gnieźnieńskiego, w sprawie odzyskania długu po zmarłym Albercie Karszowskim, wikariuszu i notariuszu kapituły gnieźnieńskiej (1522 rok).
- A Cons H 530: Pismo procesowe biskupa Michała, sufragana płockiego, w sprawie przeciwko Konradowi, księciu mazowieckiemu (1501 rok).
- A Cons H 534: Pismo procesowe wikariuszy kolegiaty pw. Najśw. Maryi Panny w Falkenbergu (Niemodlinie), w diecezji wrocławskiej, w sprawie przeciw Jakubowi, duchownemu diecezji wrocławskiej, złożone przed sądem konsystorskim Benedykta [z Modły] oficjała gnieźnieńskiego (lata dwudzieste XV wieku).
- A Cons H 546: Pismo procesowe złożone przed sądem Benedykta z Modły, oficjała gnieźnieńskiego, przez Jana, rządcę kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja na przedmieściu Gniezna przeciw Stanisławowi, jego dawnemu wikariuszowi (lata dwudzieste-trzydzieste XV wieku).
