Polska procedura cywilna przewiduje możliwość odciążenia osób, które, z uwagi na swÄ… trudnÄ… sytuacjÄ™ majÄ…tkowÄ…, nie majÄ… możliwoÅ›ci wÅ‚asnym kosztem wszcząć koniecznego postÄ™powania sÄ…dowego lub uiÅ›cić wymaganych kosztów w trakcie jego trwania czy też uzyskać pomocy profesjonalnego peÅ‚nomocnika z wyboru.
SÅ‚użą temu odpowiednio instytucje zwolnienia od kosztów sÄ…dowych w części lub w caÅ‚oÅ›ci oraz ustanowienia peÅ‚nomocnika z urzÄ™du.
Zwolnienie od kosztów sÄ…dowych
Zwolnienia od kosztów sÄ…dowych może siÄ™ domagać każdy. Wymaga to jednak zÅ‚ożenia przez stronÄ™ stosownego wniosku. PrzesÅ‚ankÄ…, która umożliwia uwzglÄ™dnienie go przez sÄ…d jest niemożność poniesienia przez stronÄ™ kosztów sÄ…dowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. OÅ›wiadczenie w tym przedmiocie skÅ‚ada siÄ™ na urzÄ™dowym formularzu, który należy zaÅ‚Ä…czyć do wniosku. Wniosek może dotyczyć zwolnienia od kosztów w caÅ‚oÅ›ci albo od niektórych kosztów np. opÅ‚aty od pozwu albo zaliczki na biegÅ‚ego. Nie wymaga uiszczenia opÅ‚aty sÄ…dowej i można go zÅ‚ożyć zarówno przed wszczÄ™ciem postÄ™powania, jak i już w jego trakcie.
Zwracam uwagÄ™, iż fakt zwolnienia od kosztów sÄ…dowych nie zwalnia strony od potencjalnego obowiÄ…zku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Nie chroni zatem przed skutkami przegranej sprawy.
Wniosek o zwolnienie od kosztów powinien opierać siÄ™ na rzeczywistym stanie faktycznym. SÄ…d ma obowiÄ…zek cofnąć zwolnienie od kosztów sÄ…dowych, jeżeli okazaÅ‚o siÄ™, że okolicznoÅ›ci, na podstawie których je przyznano, nie istniaÅ‚y lub przestaÅ‚y istnieć. W obu wypadkach strona liczyć siÄ™ musi ze zwrotem wydatków oraz koniecznoÅ›ciÄ… uiszczenia przepisowych kosztów.
Pełnomocnik z urzędu
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzÄ™du można zÅ‚ożyć razem z wnioskiem o zwolnienie od kosztów lub niezależnie, na piÅ›mie lub ustnie do protokoÅ‚u w sÄ…dzie, w którym sprawa już siÄ™ toczy, lub gdzie ma być dopiero wytoczona. Warunkiem, podobnie jak w przypadku zwolnienia od kosztów sÄ…dowych, jest zÅ‚ożenie odpowiedniego wniosku z zaÅ‚Ä…czonym do niego oÅ›wiadczeniem na formularzu. Z tych dokumentów winno wynikać, iż strona nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia, gdyż nastÄ…pi to z uszczerbkiem dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Na marginesie uwypuklam, iż peÅ‚nomocnika z urzÄ™du domagać siÄ™ może również osoba niezwolniona przez sÄ…d od kosztów sÄ…dowych.
Sama trudna sytuacja finansowa nie wystarczy jednakże, by sąd uwzględnił wniosek. Musi jeszcze uznać za potrzebny udział adwokata lub radcy prawnego w danej sprawie. Jej charakter oraz zawiłość musi prowadzić do konkluzji, że w uzasadnionym interesie strony jest reprezentowanie jej przez fachowego pełnomocnika.
Podobnie jak w przypadku zwolnienia od kosztów, sÄ…d cofnie ustanowienie peÅ‚nomocnika, jeżeli okaże siÄ™, że okolicznoÅ›ci, na których podstawie je przyznano, nie istniaÅ‚y lub przestaÅ‚y istnieć. Wtedy strona bÄ™dzie zobowiÄ…zana uiÅ›cić wynagrodzenie adwokata dla niej ustanowionego.