W sierpniu 1907 roku odbyÅ‚ sie pierwszy, eksperymentalny obóz dla chÅ‚opców prowadzony przez emerytowanego brytyjskiego generaÅ‚a Roberta Baden-Powella. ZaproponowaÅ‚ on system wychowawczy oparty na dziaÅ‚aniu w maÅ‚ych grupach w kontakcie z przyrodÄ…. W ciÄ…gu kilku lat powstaÅ‚y tysiÄ…ce drużyn najpierw w Wielkiej Brytanii, a później w wielu paÅ„stwach na caÅ‚ym Å›wiecie.
WiadomoÅ›ci o skautingu dotarÅ‚y na ziemie polskie w 1909 r. Pod wpÅ‚ywem pierwszych publikacji samorzutnie powstawaÅ‚y zastÄ™py i drużyny. Zaproponowany przez gen. Roberta Baden-Powella nowy system wychowawczy postrzegany byÅ‚, jako dobry sposób wychowania mÅ‚odzieży na żoÅ‚nierzy i przyszÅ‚ych obywateli odrodzonej Polski. Dlatego skautingiem zainteresowaÅ‚y siÄ™ przede wszystkim organizacje niepodlegÅ‚oÅ›ciowe: Zarzewie, SokóÅ‚ i Eleusis. Przy lwowskim Sokole powstaÅ‚o ZwiÄ…zkowe Naczelnictwo Skautowe, a Andrzej MaÅ‚kowski zorganizowaÅ‚ pierwszy kurs skautowy na poczÄ…tku 1911 r. W dniu 22 maja 1911 r. oficjalnie utworzono pierwsze cztery drużyny skautowe we Lwowie (jest to czÄ™sto uznawane, jako symboliczny dzieÅ„ powstania harcerstwa).
Skauting zostaÅ‚ „zaszczepiony” w Wielkopolsce w 1912 roku. Wielkim propagatorem skautingu byÅ‚ wybitny dziaÅ‚acz SokoÅ‚a, doktor Ksawery Zakrzewski (pochodzÄ…cy z WeÅ‚ny pod Gnieznem). Na jego zaproszenie do Poznania przyjechaÅ‚ Tadeusz StrumiÅ‚Å‚o i Jerzy GrodyÅ„ski, którzy przeprowadzili pierwszy kurs skautowy. W październiku Cezary Jindra zaÅ‚ożyÅ‚ zastÄ™p skautowy w Poznaniu, który przeksztaÅ‚ciÅ‚ siÄ™ w pierwszÄ… drużynÄ™ skautowÄ… „Piast".
Pod wpÅ‚ywem wieÅ›ci pÅ‚ynÄ…cych z Poznana wÅ›ród dziaÅ‚aczy Towarzystwa Samopomocy Naukowej powstaÅ‚a myÅ›l zorganizowania na terenie Gniezna skautingu polskiego. Na poczÄ…tku 1913 roku odwiedziÅ‚ nasze miasto Tadeusz StrumiÅ‚Å‚o i spotkaÅ‚ siÄ™ z przedstawicielami organizacji narodowych. Owocem tego spotkania byÅ‚o powoÅ‚anie 10 marca 1913 roku 1 Drużyny Skautowej „LECH”, na czele której stanÄ…Å‚ Piotr Sebel. Dla odwrócenia uwagi wÅ‚adz pruskich, a w szczególnoÅ›ci policji, drużyna oficjalnie nosiÅ‚a nazwÄ™ „Sportowego Klubu LECH”. CzÅ‚onkowie drużyny na tajnych zbiórkach, oprócz ćwiczeÅ„ w terenie (terenoznawstwo, sygnalizacja, musztra) prowadzonych na Dalkach, uczyli siÄ™ historii i jÄ™zyka polskiego.
W 1914 roku drużyna intensywnie pracowaÅ‚a zwiÄ™kszajÄ…c liczebność do 100 czÅ‚onków. 14 lutego 1914 roku na wzgórzu Lecha pierwsi gnieźnieÅ„scy skauci zÅ‚ożyli przyrzeczenie skautowe. W czerwcu drużyna LECH uczestniczyÅ‚a w Pierwszym Zlocie Skautów Wielkopolskich w GÅ‚uszynie. W sierpniu 1914 roku wybuchÅ‚a pierwsza wojna Å›wiatowa. WÅ‚adze pruskie zakazaÅ‚y dziaÅ‚alnoÅ›ci wszystkim organizacjom polskim. CaÅ‚e kierownictwo drużyny zostaÅ‚o wcielone do wojska pruskiego, a praca drużyny na krótko zamarÅ‚a. W październiku 1914, z inicjatywy Józefa KrysiÅ„skiego, przystÄ…piono do reaktywowania drużyny.
W kolejnych latach coraz wiÄ™cej mÅ‚odych ludzi przystÄ™powaÅ‚o do drużyn harcerskich (w tym okresie polska nazwa "harcerze" zastÄ™powaÅ‚a angielskÄ… "skauci"). PowstaÅ‚a drużyna imienia Henryka Sienkiewicza i drużyna Zawiszy Czarnego przy gimnazjum mÄ™skim. W celu koordynacji pracy drużyn powoÅ‚ano w Gnieźnie KomendÄ™ Drużyn Miejscowych (zaczÄ…tek hufca mÄ™skiego), na czele której stanÄ…Å‚ drużynowy I DH Lech.
W maju 1917 roku zostaÅ‚a utworzona na terenie Gniezna I Drużyna Skautek, która przyjęła nazwÄ™ „Wandy – Jadwigi”. Jej drużynowÄ… zostaÅ‚a Waleria Grodzka. W skÅ‚ad drużyny weszÅ‚o 26 druhen dziaÅ‚ajÄ…cych w piÄ™ciu zastÄ™pach. W sierpniu tegoż roku drużyna zmieniÅ‚a nazwÄ™ na I Å»eÅ„skÄ… DrużynÄ™ SkautowÄ… im. Królowej Jadwigi. Skautki nie posiadaÅ‚y mundurów, ale latem na spotkaniach i wycieczkach nosiÅ‚y kolorowe chusteczki na gÅ‚owie i dlatego Niemcy nazwali drużynÄ™ „zwiÄ…zkiem chusteczkowym”. Natomiast oficjalnie drużyna byÅ‚a zarejestrowana jako „klub sportowo-wycieczkowy”. 3 marca 1918 roku odbyÅ‚o siÄ™ pierwsze przyrzeczenie skautek gnieźnieÅ„skich poÅ‚Ä…czone z poÅ›wiÄ™ceniem sztandaru drużyny.
W maju 1917 roku gnieźnieÅ„skie drużyny mÄ™skie wzięły udziaÅ‚ w Zlocie Skautów Wielkopolskich w Babkach poÅ‚ożonych w lasach gÅ‚uszyÅ„skich. Podczas Zlotu, wraz z innymi 800 skautami z caÅ‚ej Wielkopolski, mogli siÄ™ wykazać znajomoÅ›ciÄ… technik skautowych oraz sprawdzić swoje umiejÄ™tnoÅ›ci z zakresu wyszkolenia wojskowego.
Organizacja rozwijaÅ‚a sie poza granice Gniezna. 13 sierpnia 1917 r. powoÅ‚ano do życia w Witkowie 1 DrużynÄ™ Skautów im. Tadeusza KoÅ›ciuszki. Jej zaÅ‚ożycielami byli: ks. wikary BolesÅ‚aw JaÅ›kowski, Franciszek Åšwierkowski, H. i J. Rydlewscy oraz H. Cegielski. Jednak pod koniec 1917 roku zarzÄ…dzeniem pruskiego dowódcy okrÄ™gu wojskowego w Szczecinie skauting gnieźnieÅ„ski zostaÅ‚ rozwiÄ…zany jako organizacja dziaÅ‚ajÄ…ca na szkodÄ™ paÅ„stwa pruskiego. Drużyny skautowe dziaÅ‚ajÄ…ce w Gnieźnie rozpoczęły pracÄ™ w konspiracji.
Pomimo oficjalnego rozwiÄ…zania drużyn skautowych w Gnieźnie tradycyjnie wzięły one udziaÅ‚ w Zlocie Skautów Wielkopolskich w Wierzenicy. Zlot trwaÅ‚ od 19 do 20 czerwca 1918 roku i podczas jego trwania oficjalnie poinformowano uczestników zlotu o decyzji wÅ‚adz pruskich, które postanowiÅ‚y rozwiÄ…zać skauting polski. RozporzÄ…dzenie zaborcy, które odczytaÅ‚ po polowej mszy Å›w. ks. Józef PrÄ…dzyÅ„ski, zakazywaÅ‚o dziaÅ‚alnoÅ›ci wszystkich polskich towarzystw skautowych, a przynależność do nich oraz noszenie ich symboli, elementów umundurowania czy sztandarów groziÅ‚a karÄ… grzywny lub wiÄ™zienia.
JesieniÄ… 1918 roku w wyniku wybuchu rewolucji w Niemczech z frontów I wojny Å›wiatowej powracali do domów gnieźnieÅ„scy skauci. Byli to mÅ‚odzi mężczyźni wyszkoleni i zahartowani w walkach. PrzejÄ™li oni szkolenie wojskowe prowadzone w drużynach. Skauci gnieźnieÅ„scy w porozumieniu z gnieźnieÅ„skim „SokoÅ‚em” odbywali regularne ćwiczenia musztry wojskowej i przygotowania do walki z wrogiem. Szkolenie odbywaÅ‚o siÄ™ koÅ‚o wieży wodociÄ…gowej. Natomiast skautki uczestniczyÅ‚y w kursie sanitarnym organizowanym przez dr. Krukowskiego. Po 5 latach dziaÅ‚ania gnieźnieÅ„scy skauci i skautki byli gotowi do walki o niepodlegÅ‚a PolskÄ™, ale to już zupeÅ‚nie inna historia...
* * *
W dniu 1 listopada 1916 r. w Warszawie odbyÅ‚ sie zjazd zjednoczeniowy, zorganizowany przez wszystkie organizacje harcerskie dziaÅ‚ajÄ…ce w byÅ‚ym zaborze rosyjskim. W jego wyniku powstaÅ‚a nowa organizacja pod nazwÄ… ZwiÄ…zek Harcerstwa Polskiego, który jako odznaki organizacyjne przyjÄ…Å‚ krzyż harcerski i lilijkÄ™. W ten sposób harcerstwo usamodzielniÅ‚o siÄ™, wychodzÄ…c spod nadzoru i opieki innych organizacji.
W chwili odzyskiwania przez PolskÄ™ niepodlegÅ‚oÅ›ci w dniach 1-2 listopada 1918 r. w Lublinie obradowaÅ‚ zjazd przedstawicieli wszystkich polskich oÅ›rodków skautowych. Postanowiono na nim utworzyć wspólnÄ… dla wszystkich organizacjÄ™ - ZwiÄ…zek Harcerstwa Polskiego. W ramach tej organizacji gnieźnieÅ„scy harcerze dziaÅ‚ali do wybuchu II wojny Å›wiatowej w 1939 roku.
Ryszard Polaszewski
