O cmentarzach poÅ‚ożonych na terenie Gniezna można by dużo mówić- zarówno o ich dziejach, jak i osobach, które na nich spoczywajÄ…. Aby je przypomnieć, trzeba by byÅ‚o stworzyć cykl, który najpewniej nie miaÅ‚by koÅ„ca. Walerian WystÄ™pski, autor wyjÄ…tkowego opracowania dotyczÄ…cego gnieźnieÅ„skich nekropolii, zawarÅ‚ w nim ok. 1700 nazwisk osób, które w mniejszym lub wiÄ™kszym wymiarze, zapisaÅ‚y siÄ™ w historii lub (w jego opinii) na to zasÅ‚ugiwaÅ‚y, by o nich przypomnieć.
Oczywistym jest, że publikacja ta, wydana w 2007 roku, zasadniczo wymagaÅ‚aby ciÄ…gÅ‚ego aktualizowania, na co wpÅ‚yw naturalnie ma biologia i upÅ‚yw czasu. Ten sam autor oszacowaÅ‚, że na gnieźnieÅ„skich cmentarzach znajduje siÄ™ okoÅ‚o 54 tysiÄ…ce miejsc grzebalnych. Ile by ich faktycznie nie byÅ‚o, sÄ… wÅ›ród nich takie, których historia gdzieÅ› siÄ™ rozmywa w mroku dziejów. DziÅ› pokażemy trzy z nich, które sÄ… wyjÄ…tkowe lub skrywajÄ… zapomniane już wydarzenia. JeÅ›li ktoÅ› zna ich dzieje, proszony jest o kontakt: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest wÅ‚Ä…czenie w przeglÄ…darce obsÅ‚ugi JavaScript.
Najstarszym z nich jest bardzo nietypowy grób (grobowiec?), znajdujÄ…cy siÄ™ na cmentarzu Å›w. Piotra. PoÅ‚ożony jest w dalszej części tej nekropolii, bliżej ul. Górnej. SwojÄ… wyjÄ…tkowość zawdziÄ™cza temu, jakÄ… posiada on formÄ™. O ile na cmentarzu znajduje siÄ™ wiele miejsc spoczynków, które nierzadko zajmujÄ… sporo miejsca "na szerokość", tak ten... jest bardzo dÅ‚ugi. Grób ów skÅ‚ada siÄ™ niejako z dwóch części, których uÅ‚ożenie sugeruje, że mimo wszystko musi stanowić pewnÄ… caÅ‚ość. Pierwszy wyglÄ…da jak murowany grobowiec, przykryty pÅ‚ytÄ…, a drugi jak zwykÅ‚y grób ziemny z nagrobkiem w formie pÅ‚yty i niecki otoczonej dawniej Å‚aÅ„cuchem.
TajemniczoÅ›ci tego miejsca dopeÅ‚nia nie tylko forma wykonania, ale także zachowane (lub nie) inskrypcje. WedÅ‚ug tego, co da siÄ™ na nim odczytać, spoczywa w tym miejscu Maria Szambelan, zmarÅ‚a 8 kwietnia 1931 roku w wieku 63 lat. Kim byÅ‚a? Trudno powiedzieć. W lokalnej prasie nie tylko próżno szukać jakiegokolwiek nekrologu, ale nawet w rozpiskach z UrzÄ™du Stanu Cywilnego, podawanych w miejscowym dzienniku, takiej osoby nie wymieniono wÅ›ród zgonów odnotowanych w kwietniu 1931 roku. Dodatkowej tajemniczoÅ›ci dodaje fakt, że wyraźnie część inskrypcji na pÅ‚ycie nagrobnej zarówno nad jej nazwiskiem, jak i pod nim zostaÅ‚a... skuta. Odmiana nazwiska "Szambelanowa" oznacza, że na pewno byÅ‚a żonÄ… Szambelana, ale czy on też tu spoczÄ…Å‚? A może - kto jeszcze jest tu pochowany?
W innej części cmentarza św. Piotra znajduje się bardzo wymowne miejsce spoczynku. Są to dwa groby, położone obok siebie, tuż przy rosnącym dużym drzewie. Pochowani są w nich dwaj młodzi chłopcy. Mają inne nazwiska, ale na obu tablicach jest ta sama data śmierci. Są też ich fotografie, umieszczone na porcelanie.
Obok siebie pochowani zostali Zenon Przybylski i Henryk Pankowski. Pierwszy z nich, "ukochany i nigdy niezapomniany syn i jedyny braciszek", urodził się w 1938 roku, a drugi "najdroższy jedyny syn" w 1940 roku. W momencie śmierci ten pierwszy liczył 15 lat, a drugi miał ukończone 13 wiosen.
Obaj zmarli tego samego dnia, a jak informujÄ… napisy na ich nagrobkach, przebieg zdarzenia byÅ‚ tragiczny. Nie wyjaÅ›niajÄ… one jednak tego, co siÄ™ staÅ‚o. Tymczasem obaj chÅ‚opcy zginÄ™li na Jeziorze Jelonek pod zarwanym lodem, co miaÅ‚o miejsce w czwartek 17 grudnia 1953 roku w godzinach popoÅ‚udniowych. DomyÅ›lać siÄ™ można, że wypadek miaÅ‚ miejsce najpewniej po zakoÅ„czonych lekcjach, kiedy koledzy prawdopodobnie korzystali z uroków wolnych chwil. Po tym tragicznym wypadku zostali pochowani obok siebie. Czy byli sobie tak bliskimi kolegami, że nie chciano ich rozdzielać po Å›mierci?
Trzeci nagrobek, który skrywa pewnÄ… tajemnicÄ™, znajduje siÄ™ na cmentarzu Å›w. Krzyża. To miejsce spoczynku Chwalików - ojca Walentego i syna Zygmunta. Grób, który metrykÄ… siÄ™ga lat 60. XX wieku, jest bardzo okazaÅ‚y, ale już wybrakowany. Dawniej ustawione byÅ‚o też tu Å›migÅ‚o samolotowe, które już dawno temu zniknęło z tego miejsca. Wszystko dlatego, że Walenty Chwalik byÅ‚ lotnikiem. W czym tajemniczość tego grobu?
Walenty Chwalik urodziÅ‚ siÄ™ w 1899 roku. Jego życiorys nie jest znany do II wojny Å›wiatowej, aczkolwiek swoje życie zawodowe musiaÅ‚ zwiÄ…zać z wojskiem. Po napaÅ›ci Niemiec i ZSRR na PolskÄ™, trafiÅ‚ do niewoli - sÅ‚użyÅ‚ wtedy w 5 PuÅ‚ku Lotnictwa w Lidze na Kresach Wschodnich. W jakiÅ› sposób trafiÅ‚ potem do Wielkiej Brytanii, gdzie byÅ‚ mechanikiem lotnictwa. ZmarÅ‚ 3 maja 1964 roku w Gnieźnie i spoczÄ…Å‚... obok swojego syna.
Zygmunt Chwalik urodziÅ‚ siÄ™ w 1928 roku i zmarÅ‚ w 27 marca 1962 roku w Szczecinie. Inskrypcja zawiera informacjÄ™, że okolicznoÅ›ci tej Å›mierci byÅ‚y tragiczne. W Kurierze SzczeciÅ„skim z tego okresu udaÅ‚o siÄ™ znaleźć lakonicznÄ… notatkÄ™, że w jednym z domów przy ul. Rewolucji Październikowej spadÅ‚ ze schodów z I piÄ™tra 34-letni Zygmunt Ch. - w efekcie mężczyzna miaÅ‚ umrzeć. Dodano też, że denat w chwili zdarzenia miaÅ‚ być nietrzeźwy. Można byÅ‚oby to uznać za wypadek, gdyby nie tabliczka, znajdujÄ…ca siÄ™ na nagrobku na cmentarzu Å›w. Krzyża. Zamocowana zostaÅ‚a ona obok krzyża i ma niewielkÄ… formÄ™ - aby jÄ… odczytać, trzeba do niej bardzo blisko podejść. Zawarto na niej informacjÄ™: "Chwalik Z(ygmunt) skoÅ„czyÅ‚ życie z rÄ™ki morder(cy) w Szczecinie 27.3.1962 przeż(yÅ‚) l(at) 34. Mój kochany tatuÅ›". Czyżby jednak okolicznoÅ›ci zgonu byÅ‚y inne od tych, które zostaÅ‚y podane oficjalnie w prasie? Czy krótkÄ… notatkÄ…, skÅ‚adajÄ…cÄ… siÄ™ z dwóch zdaÅ„, chciano ukryć zabójstwo 34-latka? To już najpewniej pozostanie tajemnicÄ…, którÄ… skrywa porcelanowa, rodzinna fotografia umieszczona poÅ›rodku nagrobka...
